📜 MPSC इतिहास कालरेखा – लहान नोट्स

१. प्राचीन भारत (Ancient India) 🔵 उपविषय,महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points) सिंधू-घागर सभ्यता,"💡 कालावधी: ३३००–१३०० ईसापूर्व. 💡 शहरे: हडप्पा, मोहेंजोदाडो. 💡 वैशिष्ट्ये: विकसित नगर नियोजन, लिखाण (अवाचनीय), व्यापार, शिल्पकला (नृत्यांगनेची मूर्ती)." वेदकालीन भारत,"💡 कालावधी: १५००–६०० ईसापूर्व. 💡 समाज: आर्य समाज, वैदिक धर्म (वेद-ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद, अथर्ववेद), वर्ण व्यवस्था (ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य, शूद्र)." महाजनपद व मौर्य साम्राज्य,"💡 कालावधी: ६००–२०० ईसापूर्व. 💡 मौर्य संस्थापक: चंद्रगुप्त मौर्य. 💡 अशोक: कलिंग युद्धानंतर धम्म स्वीकारला, शिलालेखांसाठी प्रसिद्ध. 💡 प्रशासन: अर्थनीती (कौटिल्याचे अर्थशास्त्र), कला, साहित्य." गुप्त साम्राज्य,"💡 कालावधी: ३२०–५५० ई.स. 💡 ओळख: भारताचा 'सुवर्णयुग' (Golden Age). 💡 योगदान: कला (अजिंठा), साहित्य (कालिदास), विज्ञान (आर्यभट्ट), गणित." २. मध्यकालीन भारत (Medieval India) 🟢 उपविषय,महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points) राज्यकौशल व गुप्तानंतरचे राज्य,"💡 कालावधी: ५५०–१२०० ई.स. 💡 महत्त्वाचे: उत्तर भारतातील छोटे-छोटे राजे, प्रादेशिक सत्तांचा उदय, धार्मिक-सांस्कृतिक बदल (मंदिर निर्मिती)." दिल्ली सल्तनत,"💡 कालावधी: १२०६–१५२६ ई.स. 💡 वंशक्रम: गुलाम (कुतुबुद्दीन ऐबक), खिलजी (अलाउद्दीन खिलजी), तुघलक, लोदी." मुघल साम्राज्य,"💡 कालावधी: १५२६–१७०७ ई.स. (प्रारंभिक). 💡 महत्त्वाचे शासक: बाबर (संस्थापक, पानिपत), अकबर (दीन-ए-इलाही, प्रशासन), शाहजहाँ (ताजमहल). 💡 योगदान: कला, वास्तुकला, मनसबदारी प्रशासन." मराठा साम्राज्य व छत्रपती शिवाजी,"💡 कालावधी: १६७४–१८१८ ई.स. 💡 छत्रपती शिवाजी: राज्याभिषेक (१६७४), अष्टप्रधान मंडळ, गनिमी कावा, स्वराज्याची स्थापना, किल्ले (forts) महत्त्वाचे." पेशवे काळ,"💡 कालावधी: शिवाजीनंतरचा. 💡 महत्त्व: पेशव्यांचे प्रशासन (बाळाजी विश्वनाथ, बाजीराव १), मराठा साम्राज्याचा मोठा विस्तार, विविध लढाया." .३. आधुनिक भारत (Modern India) 🔴 उपविषय,महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points) ब्रिटिश भारत,"💡 कालावधी: १७५७–१९४७ ई.स. 💡 टप्पे: ईस्ट इंडिया कंपनीचे राज्य (१७५७-१८५७), त्यानंतर ब्रिटिश राज (१८५८-१९४७). 💡 परिणाम: आर्थिक शोषण, नवीन भू-राजस्व धोरणे, सामाजिक हस्तक्षेप." स्वातंत्र्य चळवळी,"💡 टप्पे: १८५७ ची क्रांती (पहिले स्वातंत्र्ययुद्ध), भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसची स्थापना (१८८५), गांधीजींचे आंदोलन (असहकार, सविनय कायदेभंग, छोडो भारत)." सामाजिक सुधारणा,"💡 कालावधी: १९–२० व्या शताब्दी. 💡 सुधारक: राजा राममोहन रॉय (ब्रह्म समाज), महात्मा ज्योतिराव फुले, सावित्रीबाई फुले (शिक्षण, सत्यशोधक समाज). 💡 उद्देश: विधवा पुनर्विवाह, शिक्षण, अस्पृश्यता निवारण." आधुनिक शिक्षण व अर्थव्यवस्था,"💡 शिक्षण: मॅकॉलेचा अहवाल, हंटर कमिशन. 💡 अर्थव्यवस्था: रेल्वे, उद्योग, ब्रिटिश धोरणांमुळे झालेले आर्थिक बदल." महाराष्ट्राचा इतिहास 🟡 उपविषय,महत्त्वाचे मुद्दे (Key Points) मराठा साम्राज्य,"💡 पुनरावृत्ती: छत्रपती शिवाजी महाराजांचे कार्य, प्रशासन, किल्ले, स्वराज्य." पेशवे काळ,"💡 पुनरावृत्ती: पेशव्यांचे प्रशासन (पेशवाई), लढाया (पानिपतची तिसरी लढाई), सामाजिक व सांस्कृतिक बदल." ब्रिटिश महाराष्ट्र,"💡 कालावधी: १८१८–१९४७ ई.स. 💡 परिणाम: पुणे-मुंबईसारख्या शहरांचा विकास, नवीन शैक्षणिक संस्था, सामाजिक सुधारणांची गती." सामाजिक चळवळी,"💡 चळवळ: सत्यशोधक समाज, डिप्रेस्ड क्लास मिशन (शिंदे), मराठा शिक्षण परिषद. 💡 स्वातंत्र्य: गांधीवादी (काँग्रेस) व सुधारक (समाजसुधारक) चळवळी."